Czerniak
Czerniak – jak go rozpoznać, kiedy powinno się zgłosić na konsultację do dermatologa?
Dr n.med. Jolanta Maciejewska
specjalista dermatologii i wenerologii
Co to jest czerniak?
Czerniak jest nowotworem wywodzącym się z komórek barwnikowych. Najczęstszą lokalizacją jest skóra, ale może on powstawać także w obrębie błon śluzowych i w innych lokalizacjach (np. gałka oczna). W ciągu ostatnich trzydziestu lat częstość występowania czerniaka skóry u rasy białej wzrosła dramatycznie we wszystkich częściach świata.
Czynniki ryzyka
Przyczyny rozwoju czerniaka nadal pozostają niewyjaśnione. Znaczenie mają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Do czynników środowiskowych należy zaliczyć: krótkie, intensywne ekspozycje na światło słoneczne oraz ostre poparzenia słoneczne, szczególnie w dzieciństwie. Kolejnym ważnym czynnikiem ryzyka są zmiany melanocytowe. Tylko 25-40% czerniaków rozwija się w połączeniu ze znamieniem melanocytowym; nawet u pacjentów z mnogimi znamionami, większość czerniaków rozwija się de novo.
Pojawiają się dowody przemawiające za udziałem niesłonecznych źródeł promieniowania UV w etiopatogenezie czerniaka. Rosnąca popularność urządzeń emitujących UVA i częstsza ekspozycja na sztuczne źródła promieniowania (solaria) zwiększają zachorowalność na czerniaka i raki skóry.
Objawy czerniaka
Można wyróżnić kilka podtypów klinicznych czerniaka:
Najczęstszy z czerniaków (60-70%) to czerniak szerzący się powierzchownie, powstaje on głównie ze znamion barwnikowych, najczęściej dysplastycznych. Czerniak guzkowy to najcięższa postać, występuje w 10-30%. Plama soczewicowata złośliwa jest rzadką postacią czerniaka (5-15%), która występuje u osób w wieku podeszłym, zwłaszcza w obrębie twarzy i szyi (jest indukowana stałym, wieloletnim napromienianiem skóry światłem słonecznym). Czerniak akralny występuje w obrębie odsiebnych odcinków rąk i stóp, stanowiąc od 5-10% wszystkich czerniaków skóry.
Rokowanie w czerniaku zależy od odmiany klinicznej, głębokości naciekania skóry oraz grubości zmiany. Mimo iż na ryzyko powstania przerzutów wpływają takie czynniki jak: wiek, płeć chorego oraz umiejscowienie zmiany, to uważa się, że najistotniejszym czynnikiem rokowniczym jest określenie grubości guza (głębokość nacieku wg Breslowa).
Czerniak może dawać przerzuty drogą naczyń limfatycznych do węzłów chłonnych oraz drogą naczyń krwionośnych do: płuc, wątroby, mózgu, kości i skóry.
Fot. Czerniak
Rozpoznanie czerniaka
Dermatoskop (dermoskop) stanowi obecnie podstawowe narzędzie pracy dermatologa we wczesnej diagnostyce czerniaka. W wybranych ośrodkach specjalizujących się w rozpoznaniu czerniaka wykorzystuje się do tego celu wideodermatoskopy. Badanie dermatoskopowe (dermoskopowe) pozwala na wykluczenie takich zmian niemelanocytowych jak brodawki łojotokowe, barwnikowy rak podstawnokomórkowy oraz zmiany pochodzenia naczyniowego.
Szczegółowy wywiad lekarski zebrany od pacjenta pod kątem czynników ryzyka czerniaka jest doskonałym uzupełnieniem badania dermatoskopowego.
Leczenie czerniaka
Podstawą skutecznego leczenia czerniaka jest wczesne rozpoznanie i radykalne usunięcie zmiany z odpowiednim marginesem bezpieczeństwa.
Zarówno ryzyko, jak i czas pojawienia się przerzutów uzależnione są od grubości guza pierwotnego.
W przypadku potwierdzenia czerniaka w badaniu histopatologicznym następnym etapem postępowania będzie decyzja o wykonaniu biopsji węzła wartowniczego (węzła chłonnego).
Dalsze leczenie (chemo- i immunoterapia wspomagająca) są do rozważenia przez lekarza-onkologa, który dobiera indywidualnie terapię do potrzeb pacjenta.
Ważna jest również okresowa kontrola miejsca po zabiegu operacyjnym, regionalnych węzłów chłonnych. Z powodu tendencji czerniaka do tworzenia przerzutów nawet po wielu latach, pacjenci powinni być poddawani obserwacji przez całe życie.
Zapamiętaj:
• Ochrona przed nadmiernym działaniem promieniowania słonecznego i racjonalizacja zachowania na dworze powinna być podstawą prewencji nowotworowej.
• Każdy z nas powinien regularnie poddawać się dermatoskopowej ocenie znamion wykonywanej przez lekarza.
– Należy przeprowadzać okresowo samokontrole znamion (w przypadku jakiejkolwiek wątpliwości należy zgłosić się do lekarza).
– Każdy z nas może zmniejszyć ryzyko zachorowania na czerniaka i inne choroby skóry związane z promieniami słonecznymi, przestrzegając kilku prostych zasad korzystania ze słońca:
- należy unikać słońca w godzinach południowych (od ok. 10.00 do ok. 15.00), a w słoneczne dni szukać cienia;
- przed słońcem powinniśmy chronić się odpowiednim ubraniem i nakryciem głowy;
- należy stosować kremy z filtrami;
- dzieci poniżej 1 roku życia nie powinny być wystawiane na bezpośrednie działanie słońca, a starsze wymagają większej ochrony przed słońcem niż dorośli;
- niektóre leki mogą powodować oparzenia lub przebarwienia po kontakcie ze słońcem.
– Kremów z filtrem powinno się używać:
- przez cały rok
- na 20 minut przed wyjściem domu
- co około 2 godziny w ciągu dnia
- po wyjściu z kąpieli
- wystarczająco grubą warstwą
- wielokrotnie aplikując krem w ciągu dnia
– Bezwzględny zakaz korzystania z solarium