Wszawica - przeszłość czy wciąż teraźniejszość?
Bydgoszcz

Jak rozpoznać wszawicę i czy ona nadal nam zagraża? O tym przeczytasz w tym artykule.

Jolanta Maciejewska

Dr n.med. Jolanta Maciejewska

specjalista dermatologii i wenerologii

Bydgoszcz

1. Wszawica

Wszawica (pediculosis) to choroba wywołana przez stawonogi, wszy ludzkie (Pediculus humanus). Są to owady o sześciu odnóżach, z których każde zaopatrzone jest w mocne pazurki. Wszy żywią się krwią gospodarza co kilka godzin i nie mogą przeżyć bez niej dłużej niż tydzień. Wyróżniamy wszawicę: głowową, odzieżową oraz łonową. Choroba rozpowszechniona jest na całym świecie, ale do zakażenia łatwiej dochodzi w środowiskach o złych warunkach higienicznych. Szczególnie podatne na zachorowanie są dzieci i młodzież. Największe znaczenie epidemiologiczne ma wesz odzieżowa, która jest wektorem duru plamistego.

Wesz głowowa

Wesz głowowa, wywołująca wszawicę głowową (pediculosis capitis) ma rozmiary 2-3,5 mm i posiada trzy pary odnóży przystosowanych do utrzymywania się na włosach. Samica składa 7-10 jaj dziennie, zwanych gnidami, które są mocno przytwierdzone do nasady włosa chitynową substancją cementową. Do zakażenia dochodzi na drodze kontaktów bezpośrednich lub pośrednich, przez używanie wspólnych grzebieni, szczotek, nakryć głowy. Wszy odżywiają się krwią, podczas ukłucia wprowadzają toksyny, które powodują powstanie grudek obrzękowych i bąbli pokrzywkowych. Ukąszenia wywołują świąd, który jest przyczyną drapania, w konsekwencji przeczosów oraz wtórnie infekcji bakteryjnych. W niektórych przypadkach może dojść do powstania kołtuna, pod którym znajduje się siedlisko pasożytów. Wszawica głowowa dotyczy najczęściej dzieci, szczególnie w wieku przedszkolnym i szkolnym, może szerzyć się w koszarach, internatach lub miejscach o niskim poziomie sanitarno-higienicznym. Rozpoznanie tego schorzenia najczęściej nie sprawia trudności diagnostycznych. W tym celu poszukuje się gnid i pasożytów, które najczęściej zlokalizowane są w okolicy potylicznej, skroniowej i zausznej. W diagnostyce różnicowej należy brać pod uwagę: atopowe zapalenie skóry, łojotokowe zapalenie skóry, liszajec, zapalenie mieszków włosowych i łupież skóry głowy. 

Wszawica odzieżowa

Wszawica odzieżowa (Pediculosis vestimenti) wywołana jest przez wesz odzieżową, która jest największą spośród ludzkich wszy (długość 3-4,5 mm). Bytuje ona w szwach odzieży, bardzo szybko się rozmnaża i składa ogromną ilość jaj. Wesz odzieżowa stanowi duże zagrożenie epidemiologiczne, bowiem jest wektorem duru plamistego, duru nawrotowego oraz gorączki okopowej. Wesz odzieżowa żywi się krwią, natomiast jaja składa na ubraniu, szczególnie wzdłuż szwów bielizny. Drażniące działanie śliny wszy jest przyczyną rozwoju rumienia, zmian pokrzywkowych oraz swędzących grudek i guzków. U niektórych pacjentów obserwuje się liczne przeczosy, zakażenia wtórne, a nawet powiększenie węzłów chłonnych. Zmiany chorobowe lokalizują się głównie w miejscach przylegania szwów ubrań do skóry, tj. na karku, w górnej części pleców, fałdach pachowych i pachwinowych oraz na pośladkach. Obecność linijnych przeczosów, przebarwień, blizn i wtórnego nadważenia bakteryjnego (zliszajcowacenia) tworzy charakterystyczny dla tej choroby obraz skóry, zwany „skórą włóczęgi” (Cutis vagabundorum). Rozpoznanie stawia się na podstawie wyżej opisanych zmian skórnych i stwierdzenia obecności gnid i pasożytów w szwach ubrań.

Wszawica łonowa

Wszawica łonowa (pediculosis pubis) jest najmniejszą wszą ludzką (1,5-2,5mm), samica składa 30-50 jaj (gnid), z których po około tygodniu wylęgają się nimfy, a po trzech linieniach osobniki dorosłe, które żyją około 3 tygodni. Do zakażenia dochodzi najczęściej na drodze kontaktów seksualnych, ale również można zarazić się tą chorobą przez spanie z osobą zarażaną w jednym łóżku lub przez używanie wspólnych ręczników, pościeli czy bielizny osobistej. Wszy łonowe najczęściej lokalizują w miejscach bogatych w gruczoły apokrynowe (włosy pachowe i łonowe). Dominującym objawem jest świąd. Klasycznym objawem klinicznym są tzw. plamy błękitne – płaskie, szarobłękitne lub ciemnoszare plamy wielkości od kilku milimetrów do kilku centymetrów. Powstają one w wyniku ukłucia przez wszy (wynik hemolizy krwinek). Rozpoznanie stawia się na podstawie stwierdzenia pasożytów, gnid, świądu i plam błękitnych.

2. Leczenie wszawicy

W leczeniu wszawicy głowowej zastosowanie znalazły: permetryna (syntetyczne pyretroidy), silikony (dimeticon), preparaty fosforoorganiczne (malation), karbaminiany (karbaryl).

Ważnym etapem leczenia jest wyczesywanie gęstym grzebieniem gnid. Pomocnym w usuwaniu gnid może okazać się również płukanie włosów ciepłą wodą z octem (2 łyżki stołowe na 1 litr ciepłej wody). W warunkach domowych niezbędne jest przygotowanie nowych szczotek i grzebieni lub dezynfekcja starych w wodzie o temperaturze 60 stopni przez 5 minut. W niektórych przypadkach wszawicy głowowej zaleca się skrócenie włosów.

Permetryna to syntetyczny związek z grypu pyretroidów, jego mechanizm polega na zmianie przewodnictwa nerwowego w organizmie stawonoga (powodując jego porażenie). W Stanach Zjednoczonych dostępny jest jako 1% szampon w kremie do mycia włosów. Szampon może być stosowany u małych dzieci.


Od 2007 roku w większości krajów obowiązuje zakaz produkcji i sprzedaży lindanu w związku z jego działaniem neurotoksycznym i negatywnym wpływem na środowisko naturalne. W przypadku wszawicy leczy się wszystkich domowników. W przypadku rozpoznania wszawicy u dzieci należy przeprowadzić badania profilaktyczne w celu wykrycia ogniska endemicznego. Leczenie wszawicy odzieżowej wymaga bezwzględnej zmiany bielizny, ubrania i pościeli oraz wielokrotnych kąpieli całego ciała. Na skórę chorego najczęściej stosuje się permetrynę w kremie , w przypadku nadkażeń bakteryjnych stosuje się antybiotykoterapię. Pranie bielizny, odzieży, pościeli, itp. w 65 stopniach należy do metod leczniczych i profilaktyki przed nawrotami

Piśmiennictwo:

1. Szepietowski J., Reich A.: Leczenie chorób skóry i chorób przenoszonych drogą płciową. PZWL
2. Szepietowski J., Reich A: Dermatologia- Co nowego?. Cornetis.
3. Braun-Falco: Dermatologia, tom I. Czelej