Zaburzenia barwnikowe
Bydgoszcz
Poniżej znajdziesz szczegółowe informacje o dermatologii klinicznej i zaburzeń barwnikowych.
Jak powstaje i jak je leczyć – odpowiada dermatolog Jolanta Maciejewska
Dr n.med. Jolanta Maciejewska
specjalista dermatologii i wenerologii
Bydgoszcz
1. Zaburzenia barwnikowe inaczej zwane zaburzeniami pigmentacji
Co to jest zaburzenia barwnikowe?
Zaburzenia barwnikowe skóry to grupa chorób, w których dochodzi do zmiany zabarwienia skóry. Zmiany mogą dotyczyć zarówno niewielkiej powierzchni naszych powłok, jak również zajmować skórę praktycznie całego ciała.
Etiologia
Kolor skóry jest uzależniony od wielu czynników min. od zawartości barwników. Melanina czyli brunatny barwnik skóry jest produkowana przez melanocyty. Melanocyty znajdują się głownie w warstwie podstawnej naskórka. Co ciekawe ich ilość jest porównywalna u wszystkich ras na świecie. Ciemniejsze zabarwienie skóry jest wynikiem większej ilości aktywnych melanocytów. Aktywne komórki barwnikowe zawierają melanosomy, czyli ciałka wewnątrzkomórkowe, w których następuje synteza melaniny. Proces ten zwany jest melanogenezą. Melanina jest dostarczana przez melanocyty do komórek naskórka, gdzie następnie gromadzi się dookoła jądra komórkowego. W ten sposób chroniony jest materiał genetyczny keratynocytów przed wpływem czynników zewnętrznych a przede wszystkim przed promieniowanie ultrafioletowym. Melanogeneza jest procesem złożonym i regulowanym przez wiele czynników. Zaburzenie poszczególnych etapów syntezy i transportu melaniny powoduje powstanie przebarwień lub odbarwień skóry.
Jakie są objawy zaburzenia barwnikowego?
Zaburzenia barwnikowe skóry objawiają się w postaci plam o zabarwieniu ciemniejszym w stosunku do skóry otaczającej, czyli przebarwieniach lub o zabarwieniu jaśniejszym – mówimy wtedy o odbarwieniach. Zmiany zabarwienia mogą ograniczone lub uogólnione i zajmować skórę całego ciała.
2. Najpopularniejsze zaburzenia barwnikowe
2.1 Przebarwienia uogólnione skóry
Jest wiele przyczyn występowania uogólnionych przebarwień skóry. Należą do nich choroby genetyczne takie jak nerwiakowłókniakowatość, zaburzenia hormonalne a wśród nich niewydolność i nadczynność kory nadnerczy czy nadczynność tarczycy, choroby wątroby, choroby nerek, nowotwory, niedobory witamin, zaburzenia metaboliczne takie jak hemochromatoza, jak i również spożywanie niektórych leków. Ogniska przebarwień mogą dotyczyć praktycznie każdej okolicy skóry a także zajmować błony śluzowe. Objawy skórne w wyżej wymienionych schorzeniach mogą być pierwszym objawem rozwijającego się procesu chorobowego.
2.2 Przebarwienia ograniczone skóry
Do przebarwień ograniczonych skóry zaliczamy melasę, plamy typu kawy z mlekiem, piegi, plamy soczewicowate oraz przebarwienia pozapalne.
2.3 MELASMA
Melasma, zwana inaczej ostudą, jest schorzeniem dotyczącym głównie kobiet. Zmiany lokalizują się na skórze twarzy. Mają charakter ciemnobrunatnych plam o nieregularnym brzegu, jak gdyby „wyżarte przez mole”. Objawy często pojawiają się w ciąży lub przy stosowaniu tabletek antykoncepcyjnych, dlatego uważa się, że przyczyną mogą być zaburzenia hormonalne. Zmiany mogą całkowicie cofnąć się po zaprzestaniu stosowania tych środków lub po zakończeniu ciąży. Promieniowanie słoneczne znaczne nasila przebarwienia, dlatego też bardzo ważna jest ochrona skóry przed nasłonecznianiem i stosowanie kremów z filtrem UV.
Fot. Melasma
2.4 Plamy typu kawy z mlekiem
Plamy typu kawy z mlekiem (Plamy café au lait ) mogą być obecne już przy urodzeniu lub pojawić się w dzieciństwie. Zmiany te o charakterze plam barwy jasnobrunatnej lokalizują się najczęściej na tułowiu. U dzieci średnica waha się od 0.2 do 4 cm a u dorosłych może sięgać nawet do 30 cm. Przyczyną jest zwiększona ilość melaniny w melanocytach i komórkach naskórka warstwy podstawnej.
Pojedyncze plamy stanowią tylko defekt kosmetyczny, jednak zwiększona ilość plam typu kawy z mlekiem może sugerować zespół genetyczny zwany Nerwiakowłókniakowatościa.
2.5 Piegi
Piegi są to niewielkie ( najczęściej do 3mm średnicy) plamy barwy jasno do ciemnobrązowej zlokalizowane najczęściej na twarzy. Zmiany występują u osób z jasną karnacją. W wyniku promieniowani słonecznego stają się ciemniejsze. Przyczyną powstawania piegów jest miejscowa zwiększona aktywność melanocytów.
2.6 Plamy soczewicowate
Plamy soczewicowate są wynikiem zwiększonej ilości melanocytów i melaniny w naskórku. Objawiają się jako plamy barwy ciemnobrązowej, średnicy od 2 do 20 mm. Mogą lokalizować się na skórze każdej okolicy. Plamy soczewicowate mogą występować u dzieci, ale są bardziej typowe dla osób starszych, u których często i przewlekle występowała ekspozycja na promieniowanie słoneczne.
Liczne plamy soczewicowate zlokalizowane na skórze, wargach ustnych i błonach śluzowych jamy ustnej mogą sugerować Zespół Peutz-Jeghersa – chorobę genetyczną, w której dochodzi do zajęcia przewodu pokarmowego.
2.7 Przebarwienia pozapalne
W wyniku procesu zapalnego w skórze dochodzi do lokalnego pobudzenie melanogenezy. Nieprawidłowe rozmieszczenie barwnika powoduje wystąpienie przebarwień pozapalnych w skórze. Zapalenie i w następstwie przebarwienia może być wywołane wieloma czynnikami. Choroby skóry takie jak trądzik, liszaj płaski, łuszczyca mogą przebiegać z pozostawieniem przebarwień. Kolejnym przykładem jest kontaktowe zapalnie skóry. Ogniska hiperpigmantacji pojawiają się w następstwie stosowania leków ogólnie lub miejscowo. Lista leków mogąca wywołać reakcje zapalne skóry jest bardzo długa. Mogą to być leki przeciwgrzybicze, przeciwdepresyjne, przeciwbólowe, cytostatyki, antybiotyki i wiele innych Stan zapalny skory może być następstwem bezpośredniego kontaktu skóry z pewnymi substancjami chemicznymi zawartymi w środkach pielęgnacyjnych, perfumach lub nawet w niektórych roślinach, z którymi mamy kontakt na co dzień. Reakcja zapalna może być wywołana przez wspólne działanie wyżej wymienionych czynników i promieniowani słonecznego.
W większości przypadków po różnym okresie czasu przebarwienia pozapalne mogą ustępować.
3. Odbarwienia uogólnione
3.1 Bielactwo wrodzone
Bielactwo wrodzone czyli albinizm jest chorobą genetyczna. W wyniku nieprawidłowego funkcjonowania enzymu pełniącego ważną rolę w syntezie melaniny dochodzi do całkowitego lub częściowego niedoboru tego barwnika w komórkach skóry, jej przydatków i w oku.
Choroba objawia się uogólnionym, wyraźnym zmniejszeniem zabarwienia skóry. Skóra jest różowa. Włosy są białe lub płowożółte. Zmianom skórnym mogą towarzyszyć objawy okulistyczne takie jak oczopląs, zez czy fotofobia. W związku z brakiem barwnika, który chroni przed promieniowaniem UV wzrasta ryzyko rozwoju złośliwych nowotworów skóry.
3.2 Bielactwo nabyte
Bielactwo nabyte jest częstym zaburzeniem pigmentacji. Przyczyna nie jest do końca poznana. W wyniku uszkodzenia komórek barwnikowych zahamowana jest synteza melaniny. W blisko połowie przypadków zmiany pojawiają się przed 20 rokiem życia. Choroba tak samo często występuje u kobiet jak i u mężczyzn.
Bielactwo nabyte objawia się pojawianiem plam odbarwieniowych, często występujących na grzbietach rąk i stóp, nadgarstkach, powierzchniach wyprostnych okolic stawów jak i w okolicy otworów naturalnych naszego ciała. Zmiany często lokalizują się symetrycznie.
Nasilenie zmian następuje w wyniku stresu lub intensywnego nasłonecznienia.
Choroba ma różny przebieg. Zmiany mogą postępować, zajmując co raz większe powierzchnie skóry. Samoistne remisje są niezwykle rzadkie.
W niektórych przypadkach bielactwu nabytemu mogą towarzyszyć choroby autoimmunologiczne, a wśród nich przede wszystkim choroby tarczycy.
3.3 Odbarwienia pozapalne
Odbarwienia pozapalne powstają jak skutek procesu zapalnego skóry. W wyniku spadku ilości melaniny powstają plamy o jaśniejszym zabarwieniu w stosunku do skóry otaczającej. Do chorób mogących wywołać odbarwienia należą: Łupież biały, Wyprysk rąk, Łupież pstry, Ziarniniak grzybiasty, Sarkoidoza, Gruźlica, Łuszczyca.
4. Wizyta u dermatologa i proces leczenia
Co zrobić w przypadku wystąpienia objawów zaburzenia barwnikowego?
W przypadku pojawienia się wspomnianych objawów należy zgłosić się do dermatologa. Lekarz zaproponuje leczenie i oceni czy konieczna będzie szersza diagnostyka celem wykluczenia chorób ogólnoustrojowych.
Sposoby leczenia zaburzenia barwnikowego
Podstawą leczenia i zapobiegania przebarwieniom jest skuteczna ochrona przed promieniowaniem. Zaleca się unikanie nasłonecznienia zarówno naturalnego jak i sztucznego np. w solarium. Ważne jest stosowanie preparatów z silnymi filtrami przeciwsłonecznymi (SPF>50). Celem przyspieszenia ustąpienia zmian stosuje się preparaty miejscowe o działaniu złuszczającym, rozjaśniającym i hamującym melanogenezę. W przypadku głębiej umiejscowionych zmian konieczne są bardziej inwazyjne metody leczenia takie jak peelingi chemiczne, kriochirurgia lub zabieg laserowy.
W przypadku przebarwień, które są objawem chorób wewnętrznymi należy leczyć schorzenie podstawowe.
W leczeniu bielactwa nabytego zwykle terapię rozpoczyna się od stosowania preparatów zewnętrznych z grupy sterydów lub inhibitorów kalcyneuryny. Kolejną metodą leczenia są naświetlania: fotochemioterpaia z wykorzystaniem promieniowania UVA w połączeniu z ogólnym stosowaniem środków fotouczulających, lub naświetlanie promieniowaniem UVB o długości fali 311 nm. W niektórych przypadkach skuteczne jest leczenie chirurgiczne z zastosowaniem przeszczepów naskórka. Zabieg polega na przeszczepie naskórka z okolic skóry zdrowej na ogniska zmienione chorobowo.
Niestety pomimo licznych możliwości terapeutycznych leczenie bielactwa często okazuje się być nieskuteczne.
Nie ma swoistej terapii albinizmu. Zasadnicze znaczenie ma ochrona przed promieniowanie UV poprzez stosowanie preparatów z wysokim filtrem przeciwsłonecznym, obserwacja skóry pod kątem rozwoju nowotworów złośliwych i opieka okulistyczna.