Rak skóry
Bydgoszcz
W tym artykule dowiesz się m.in. o tym jak rozpoznać rak skóry i jakie są czynniki ryzyka ich wystąpienia.
Dr n.med. Jolanta Maciejewska
specjalista dermatologii i wenerologii
Bydgoszcz
1. Co to jest rak skóry?
Najliczniejszą grupą nowotworów złośliwych skóry są raki – stanowiące niejednolitą grupę nowotworów pochodzenia nabłonkowego i zajmujące pierwsze miejsce w statystyce onkologicznej chorób skóry. W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na nowotwory skóry, przede wszystkim na raka podstawnokomórkowego, kolczystokomórkowego oraz czerniaka.
Rak podstawnokomórkowy (carcinoma basocellulare)
Rak podstawnokomórkowy jest jednym z najczęstszych nowotworów skóry. To rak o miejscowej złośliwości, tzn. cechuje się powolnym przebiegiem – naciekając podłoże, może wywołać zniszczenie tkanek otoczenia, w jego przypadku rzadko występują przerzuty (jeden przerzut na 4000 raków). Częściej występuje u osób w podeszłym wieku. Wykwitem podstawowym jest perełkowaty guzek o błyszczącej i gładkiej powierzchni. Guzek taki może rozrastać się odśrodkowo, tworząc większy wykwit. Raki podstawnokomórkowe zwykle są umiejscowione na twarzy – głównie na czole, w okolicach oczodołów i nosa, na plecach, rzadziej na kończynach górnych i dolnych. Wyróżniamy kilka odmian raków podstawnokomórkowych.
Rak kolczystokomórkowy (carcinoma spinocellulare)
Rak kolczystokomórkowy jest nowotworem znacznie rzadziej występującym niż rak podstawnokomórkowy. Najczęściej pojawia się u osób w wieku średnim i podeszłym. Cechuje się szybkim wzrostem i dużą złośliwością, wykazując skłonność do naciekania podłoża i szerzenia się drogą przerzutów. Punktem wyjścia mogą być stany przedrakowe, zwłaszcza rogowacenie słoneczne i róg skórny. Zmiany zlokalizowane są najczęściej na granicy błon śluzowych i skóry (czerwień wargowa – szczególnie wargi dolnej), w okolicach nosa, oczodołu, narządów płciowych. Do objawów niepokojących należy zaliczyć: gwałtowny wzrost masy guza, stwardnienie, tworzenie się owrzodzeń oraz krwawienia. Przebieg choroby zależny jest od umiejscowienia, rozległości, stopnia naciekania podłoża.
Rak brodawkujący skóry (carcinoma verrucosum)
Rak brodawkujący jest to nowotwór występujący na narządach płciowych, w jamie ustnej i w obrębie stóp. W raku tym stwierdzono wirusy brodawczaka ludzkiegoŁ HPV 6 i HPV 11. W przypadku raka umiejscowionego w jamie ustnej drugim istotnym czynnikiem ryzyka jest używanie tytoniu (żucie, wciąganie tabaki do nosa), natomiast w przypadku raka umiejscowionego na powierzchni podeszwy takim czynnikiem są urazy. Wzrost raka brodawkującego jest bardzo powolny, jego powierzchnia jest pokryta masami rogowymi. Na ogół nie daje przerzutów.
2. Czynniki ryzyka wystąpienia raków skóry:
Raki skóry powstają pod wpływem czynników fizycznych, chemicznych, mechanicznych i biologicznych. Z czynników osobniczych należy wymienić: fototyp skóry (bardziej narażone są osoby z I lub II fototypem, tzn. osoby o włosach blond lub rudych, licznych piegach i niebieskich oczach), typ barwnika, wiek (w starszym wieku częściej występują nowotwory łagodne i złośliwe skóry), stan immunologiczny (u osób poddawanych immunosupresji częściej obserwowano raki skóry). Wyróżniamy dwa rodzaje barwnika: eumelaninę – barwnik brązowoczarny, zmniejszający wrażliwość skóry na ekspozycję słoneczną (występuje u osób o ciemnej karnacji, ciemnych włosach i oczach), oraz feomelaninę – barwnik żółtoczerwonobrązowy, o działaniu prokancerogennym, tzn. pod wpływem UV powstają wolne rodniki odpowiedzialne za uszkodzenia genetyczne komórek (charakterystyczny dla osób rudych, z blond włosami i jasną skórą). Zwiększona ilość feomelaniny i mała ilość eumelaniny predysponują do rozwoju nowotworów skóry.
Spośród czynników środowiskowych na pierwszym miejscu w etiologii raków skóry należy wymienić promieniowanie ultrafioletowe (UV). Spektrum UV obejmuje:
- UVA – o długości fali 320-400 nm,
- UVB – o długości fali 280-320 nm,
- UVC – o długości fali 200-280 nm.
Pozostałe czynniki mające wpływ na powstawanie raków skóry:
- czynniki biologiczne: wirusy (np. HPV – wirus brodawczaka ludzkiego),
- czynniki chemiczne: arsen, smoła pogazowa, pochodne węglowodorów aromatycznych,
- promieniowanie jonizujące,
- leki immunosupresyjne,
- środki światłouczulające (np. psolaren),
- przewlekłe drażnienie skóry w wyniku urazów, przewlekłe procesy zapalne, blizny (często pooparzeniowe) .
3. Objawy raków skóry:
Wczesne raki podstawnokomórkowe mogą objawiać się bardzo niewinnie. Często są to niewielkie zgrubienia z pojedynczymi teleangiektazjami (tzn. poszerzeniem naczyń). Może to być kopulasto wyniosły guzek barwy perełkowatej, rosnący powoli, aż w końcu pacjent może zauważyć pokrytą strupem zmianę, która krwawi po goleniu i nigdy się nie goi. Rozpoznanie raka kolczystokomórkowego można ustalić na podstawie obecności rozwijającego się powoli pojedynczego guza lub owrzodzenia o nacieczonej podstawie i wyniosłych brzegach. Owrzodzenie, krwawienie ze zmiany należą do późnych objawów choroby. Objawem świadczącym o zaawansowaniu choroby mogą być również stwierdzone przerzuty w węzłach chłonnych regionalnych (w okolicy pachowej – przy zmianach na kończynach górnych, w okolicy pachwinowej – przy zmianach na kończynach dolnych, w węzłach chłonnych szyjnych – przy zmianach w obrębie głowy i szyi).
Zdjęcie: Rak podstawnokomórkowy - obraz dermoskopowy
4. Sposoby leczenia raków skóry:
Rozpoznanie raka skóry ustala się na podstawie obrazu klinicznego w połączeniu z oceną dermatoskopową zmiany oraz badania histopatologicznego. Konieczne jest zbadanie przez lekarza węzłów chłonnych w okolicy, w której znajduje się nowotwór.
Chirurgiczne wycięcie guza z marginesem tkanek zdrowych jest podstawowym sposobem leczenia raków skóry. Leczenie kriochirurgiczne jest efektywne w przypadku: raków podstawnokomórkowych o wyraźnych granicach, ognisk nowotworowych położonych nad tkanką chrzęstną lub kostną, guzów na powiekach, nosie i małżowinach. Ponadto stosuje się:
- terapię fotodynamiczną – jest to metoda nieinwazyjna, pozwalająca na niszczenie tkanki nowotworowej, bez zbędnych uszkodzeń tkanki zdrowej. Polega na wykorzystaniu reakcji fitotoksycznej, do której dochodzi w wyniku zastosowania substancji fotouczulającej i światła o odpowiedniej dla danej substancji długości fali. Jest użyteczna w przypadku stanów przedrakowych (zwłaszcza rogowacenia słonecznego), w pewnych odmian raka podstawnokomórkowego i wczesnych raka kolczystokomórkowego. Zaletami terapii fotodynamicznej są: selektywność, oszczędzenie zdrowej otaczającej skóry, zadowalające wyniki kosmetyczne, wielokrotność stosowania, zastosowanie w każdym wieku, niezależnie od obciążeń ogólnych pacjenta i w dowolnej okolicy ciała,
- 5% maść 5-fluorouracylową lub imiquimodem (Aldara) w przypadku drobnych i powierzchownych ognisk,
- radioterapię (obecnie rzadko stosowana). Jest to najlepsza metoda leczenia u osób, które nie mogą być poddane zabiegowi chirurgicznemu lub kriochirurgicznemu ze względu na stan ogólny pacjenta bądź warunki miejscowe, oraz u osób niewyrażających zgody na leczenie tymi metodami,